De discussie over de vertaling van Amanda Gorman: institutioneel racisme in de uitgeverswereld

Sandew Hira
28-2-2021

Amanda Gorman werd wereldberoemd door de voordracht die ze hield tijdens de inauguratie van president Biden. Een jonge zwarte vrouw met grote poëtische talenten heeft een podium gekregen om een natie te inspireren en te begeesteren. Hoe is ze daar terechtgekomen? Die vraag moeten we ons stellen als we de discussie willen voeren over de ophef rond de vertaling van haar gedichten door een witte literator Marieke Lucas Rijneveld.

Nederland telt vele Amanda Gorman’s, jonge zwarte vrouwen met inspirerende poëtische talenten. Hoe komt het dat we hier geen Amanda Gorman’s kennen, zwarte dichteressen die inspireren op nationale podia?

Het antwoord is eenvoudig: door institutioneel racisme. Witte uitgevers zijn gefocust op witte dichteressen. Als ze inclusief waren, als ze een keur aan zwarte talenten hadden gekweekt, dan zouden die zwarte namen gegrift zijn in ons geheugen, niet omdat wit talent wordt weggeduwd, maar omdat zwart talent ook gehoord mag worden.

Janice Deul heeft heel terecht dit punt aan de orde gesteld toen bekend werd dat een witte literator Amanda Gorman zou gaan vertalen. In Amerika heeft de burgerrechtenbeweging decennialang strijd gevoerd om zwart talent te erkennen. Zij hebben steeds aangegeven dat er zwart talent aanwezig is en gebruikt moet worden. Door die strijd is Amanda Gorman op Biden’s podium beland. Als je dat weet, hoe kun je dan tegen dezelfde strijd in Nederland zijn en vinden dat je het besluit van de witte uitgeverij niet mag bekritiseren om zwart talent een podium te onthouden. Uitgeverij Meulenhoff had kunnen kiezen voor een zwarte vertalen, maar heeft dat niet gedaan. Waarom? Als het is omdat ze dat zwart talent niet kennen, dan is de actie duidelijk: leer zwart talent kennen en geef ze een podium. Meulenhof heeft door die kritiek uiteindelijk voor die actie gekozen en dat is alleen maar toe te juichen.

Marieke Lucas Rijneveld had geen flauw idee van de gevoeligheden van de strijd van mensen van kleur en dacht dat dat los stond van taalkundige zaken. Zij (ze is non-binair en wil als “zij” worden aangeduid) zag het verband niet tussen de “rijkdom van taal” van Amanda Gorman en de sociale strijd die daarachter zit. Als ze dat gezien had, dan had ze tegen Meulenhof gezegd: zoek zwart talent dat geworteld is in die strijd. Ik bedank ervoor.

Meulenhof gaf aan dat Rijneveld over kwaliteiten beschikt om het werk te kunnen doen. Uit de reactie van Rijneveld blijkt dat ze NIET over die kwaliteiten beschikt. Ze schrijft: “Wat me interesseert is de rijkdom van taal … waarbij ik het als grootste taak zag om haar kracht, toon en stijl overeind te houden.” Hieruit blijkt dat ze het gedicht niet begrepen heeft. Het gedicht  gaat over meer dan taal en stijl. Het gedicht gaat over sociale strijd. Kijk naar deze regels:

We the successors of a country and a time
where a skinny Black girl
descended from slaves and raised by a single mother
can dream of becoming president

Je moet sociale strijd begrijpen om te zien wat hierachter zit. Want het is een referentie naar de civil rights movement. Als jet puur als taal ziet, dan heb je er niet veel van begrepen en dan ben je niet gekwalificeerd voor de job.

Rijneveld heeft via de harde weg dat verband leren zien tussen kunst en sociale strijd en heeft toen een correct standpunt ingenomen door zich terug te trekken.

In de publieke discussie worden mensen als Janice Deul gepresenteerd as fanatici die een jonge wit meisje niet gunnen dat ze een mooie opdracht uitvoert. Het team van Amanda Gorman ging akkoord met de keuze van Rijneveld, waardoor deze mensen zich gesterkt voelen in hun standpunten. Maar we zouden graag de discussie met dat team willen aangaan over de vroeg hoe Amanda Gorman op het podium van president Biden is beland. En dan zullen ook zij zien dat dat komt door de sociale strijd die gevoerd is en echt niet puur vanwege de rijkdom van de taal.

 

Naschrift

Meriek Lucas Rijneveld heeft een gedicht gemaakt n.a.v. de ophef. Zie https://www.volkskrant.nl/cultuur-media/marieke-lucas-rijneveld-reageert-op-de-commotie-rond-de-vertaling-met-een-gedicht~bbb769af/

Groot respect voor Marieke Lucas Rijneveld over wat ze geleerd heeft uit de discussie over de vertaling. Petje af voor haar.