Het omslagpunt
2019 is het jaar van het omslagpunt in de sociale beweging tegen Zwarte Piet. Als je er middenin zit, zie je het niet. Maar tien jaar later zal 2019 gemarkeerd worden als het jaar van de omslag. Waarom?
Als Mitchell Esajas van KOZP op de demonstratie in Den Haag roept: “Weg met die lelijke Zwarte Piet” en Edwin Wagensveld, voorman van de extreem-rechtse Pegida, volledig zwart geschminkt, wordt gearresteerd bij een intocht en scandeert “Black is Beautiful”, dan weet je dat er iets fundamenteels is veranderd. Het beeld is hilarisch. Een zwarte man roept “Weg met die lelijke Zwarte Piet” en een extreem-rechtse witte man roept “Black is beautiful”. Het is niet een verzinsel uit een comedy show. Het is de komische rauwe werkelijkheid van 2019.
In het NOS journaal van 16 november wordt een witte oude vrouw gevraagd wat ze vindt van de demonstranten tegen Zwarte Piet? Ze kijkt naar die demonstranten en ziet alleen maar witte activisten en antwoordt verbaasd: “Waar zijn die zwarte mensen? Het zijn allemaal blanken.” Ze verwacht dat alleen zwarte mensen gaan demonstreren tegen Zwarte Piet en is de weg helemaal kwijt.
Een zwart geschminkte Piet roept: “Ze pakken iets van onze cultuur af.” Hij heeft gelijk: we pakken iets van hun cultuur af dat heet racisme en geven iets terug dat heet beschaving. Maar dat laatste ziet hij niet.
In Emmen vechten witte extreem-rechtse activisten tegen een politiemacht. De foto’s tonen agressieve witte mannen tegen agressieve politieagenten in vechthouding. In een interview zegt een witte man: “Wij vechten voor onze zwarte piet!” op een toon alsof hij vecht voor zwarte emancipatie en zijn recht op vrijheid van meningsuiting.
Claim your victory!
Er is iets fundamenteels veranderd, maar wat? Je ziet het wel, maar herkent het niet. Een extreem-rechts witte man die roept “Black is beautiful”. Een witte vrouw die op zoek is naar zwarte activisten en in de war raakt als ze alleen witte strijders ziet. En als klap op de vuurpijl: de eerste keer dat zwarte piet is afgeschaft bij de landelijke intocht. En als je nog dieper inzoomt op de periode, in plaats van alleen het weekend, dan is het ook de eerste keer dat de Tweede Kamer KOZP op de agenda heeft en een minister extreem-rechts geweld veroordeelt tegen zwarte piet activisten. Wat je ziet is een overwinning, maar het voelt niet zo aan, omdat een tactische nederlaag wordt verward met een strategische overwinning. Die tactische nederlaag vond plaats op vrijdag 8 november, toen het KOZP-congres werd aangevallen door een knokploeg van extreem-rechts. Die aanval was bedoeld om te verhinderen dat KOZP bij de intocht een prominente plaatst kreeg en het intimideren van mensen om te demonstreren. Dat is deels gelukt. De situatie bij de intocht was zo gespannen dat de veiligheid van de KOZP-activisten daadwerkelijk in het geding was. Daarom is de verplaatsing tactisch gezien een verstandig besluit, maar het voelt als een nederlaag. Dat gevoel wordt sterker als je de andere kant helemaal mist, namelijk de strategische overwinning.
De aanval van vrijdag heeft één ding duidelijk gemaakt. Jarenlang was de witte woede zonder een duidelijke leiding. Dat heeft ertoe geleid dat steeds meer witte mensen afstand hebben genomen van Zwarte Piet. De verschillende peilingen laten dat zien. Het draagvlak voor Zwarte Piet verandert zo snel, dat de landelijke intocht nu roetveegpieten heeft en steeds meer gemeenten en warenhuizen Zwarte Piet in de ban hebben gedaan. In 2017 hadden de blokkeer Friezen de eerste gewelddadige actie ondernomen tegen anti-racisme activisten. Maar hun leiding was nog niet zo duidelijk geprofileerd als extreem-rechts. In 2019 heeft extreem-rechts het openlijk overgenomen en daardoor de marginalisatie ingezet van de pro-pieten beweging. De landelijke en gemeente mainstream politici waren nu gedwongen om zich uit te spreken tegen dit soort acties. Dat is een strategische overwinning. De anti-racisme beweging is voor het eerst erin geslaagd om de pro-pieten beweging heel duidelijk in de hoek van extreem-rechts te kunnen plaatsen en heeft daardoor het traject van hun marginalisering ingezet.
Dat is een overwinning die je moet claimen. De fase waarin je naar de overwinning gaat is anders dan de fase waarin je de overwinning moet consolideren. Welke gevolgen dat heeft voor strategie, organisatie en beleid zal ik in andere bijdragen uitwerken omdat dat samenhangt met vraagstukken van theorie, analyse, strategie en tactiek van sociale bewegingen.