Inleiding

Op 22 maart heb ik deelgenomen aan de demonstratie tegen racisme en fascisme in Amsterdam die door het Comité 21 Maart is georganiseerd. Er waren naar schatting 20.000-30.000 mensen op De Dam in plaats van 2.000 vorig jaar. Dit is een uitdrukking van een enorm gevoel van onbehagen over waar we naar toe gaan met de wereld: oorlog, genocide, de opmars van extreem rechts, klimaatcrisis en economische neergang. Het draagt allemaal bij tot een klimaat waarbij iedereen zich realiseert dat er een urgentie is in het zoeken naar oplossingen voor een betere toekomst.

Dit artikel is een bijdrage aan de discussie over de eeuwenoude vraag in sociale strijd: waar staan we nu en waar willen we naartoe?

Waar staan we nu?

Er is een breed palet aan sociale strijd in Nederland, van zwarte piet tot boerenprotesten, van klimaatactivisme tot vredesactivisme. De demonstraties worden groter in aantal. In 2013 was de gemiddelde grootte van een demonstratie ongeveer 2.000 personen. In 2021 was dat opgelopen tot 5.000.

Sommige strijd heef tastbare resultaten opgeleverd. De vrouwenstrijd van de afgelopen decennia heeft geleid tot de Wet gelijke behandeling van mannen en vrouwen in 1980. In 1984 werd abortus gelegaliseerd. In 2021 werd de Wet bestuursquotum van kracht, die een wettelijk quotum (30%) voor vrouwen in raden van bestuur instelde. De strijd van de homogemeenschap leidde in 2011 tot de legalisering van het homohuwelijk.

De strijd tegen Zwarte Piet heeft geleid tot de afschaffing van de figuur van Zwarte Piet bij de Sinterklaasintochten. De strijd voor erkenning van het slavernijverleden heeft geleid tot formele excuses van de regering en de koning voor het Nederlandse aandeel in deze misdaad tegen de menselijkheid en het beschikbaar stellen van € 200 miljoen voor activiteiten in het kader van de verwerking van het slavernij en koloniaal verleden.

En toch werd de PVV in 2023 de grootste partij van Nederland met 37 zetels (2,5 miljoen van de 10,5 geldige stemmen). Het lijkt een contradictie, maar dat hoeft niet het geval te zijn, afhankelijk van de bril die je opzet om de vraag te beantwoorden: waar staan we nu?

Het Marxistisch antwoord

Lange tijd was Marxisme de theoretische leidraad voor sociale strijd. Het doel was socialisme. Economisch betekende dit de nationalisatie van de productiemiddelen die eigendom zijn van kapitalisme en de vestiging van een planeconomie om de markt te vervangen in de productie, distributie en financiering van goederen en diensten. Politiek betekende dit de afschaffing van de parlementaire democratie en de vervanging door radendemocratie waarin arbeiders- en boerenraden een communistisch regering vormen. Sociaal betekende dit de afschaffing van sociale klassen en de vestiging van een klasseloze maatschappij. Cultureel betekende dit dat wetenschap de leidraad is voor educatie en cultuur en religie en spiritualiteit een natuurlijke dood sterven.

Met de overgang van kapitalisme naar communisme zou de mensheid terechtkomen in de eindfase van de geschiedenis van de mensheid. Waar staan we nu? Bij de strijd voor die overgang: socialisme of barbarisme.

De eerste socialistische revolutie vond plaats in 1917 in wat de Sovjet Unie zou worden. Amper 74 jaar later, in 1991, werd de Sovjet Unie ontbonden en opgeheven. China is nu de grootste economische macht geworden dankzij de introductie van markteconomie in combinatie met planning.

De geschiedenis heeft Marxisme in diskrediet gebracht en de keuze is niet socialisme of barbarisme, maar iets anders. Wat dan?

Het liberale antwoord

De neergang van het Marxisme heeft de ruimte geschapen voor de introductie van liberalisme sociale bewegingen. Dat komt het duidelijkst tot uiting in de strijd tegen racisme. Liberalisme is een filosofie waarin het individu en individuele vrijheid het basisconcept is voor haar theorieën. In Marxisme is klasse het basisconcept. In het Marxisme is racisme een instrument in de verdeeldheid van de arbeidersklasse. De liberale theorieën over racisme zijn geworteld in een gemeenschappelijke benadering die het individu centraal stelt in de analyse van racisme.

Het liberalisme kent zes theorieën over racisme:

1. De psychologische theorie gebaseerd op het concept van vooroordelen. Meningen beïnvloeden het gedrag van individuen. Negatieve stereotypering wordt gezien als de oorzaak van racistisch gedrag. De veronderstelling is dat alle mensen geboren worden met een geest die dient als een onbeschreven blad (Tabula Rasa) dat gevuld is met ideeën en percepties door ervaring en opleiding. Vooroordelen maken deel uit van deze ideeën. Racisme wordt bestreden door de juiste informatie te geven zodat meningen en dus gedrag gebaseerd zijn op “juiste” informatie. En “juiste” informatie is informatie die bewijst dat vooroordelen onjuist zijn.
2. De persoonlijkheidstheorie gebaseerd op het concept van de autoritaire persoonlijkheid. Volgens de theorie leiden ervaringen uit de kindertijd tot de constructie van een bepaald type persoonlijkheid dat de ene persoon kwetsbaarder maakt dan de andere voor fascistische propaganda. De theorie construeert een F-schaal (F staat voor fascist) die aangeeft hoe kwetsbaar een persoon is op basis van negen eigenschappen. Een bepaald type persoonlijkheid maakt het voor een individu gemakkelijker om een ​​fascist te worden.
3. De theorie van wit privilege. Het is gebaseerd op concept van de verandering van onrecht van zwarte mensen naar voorrecht van witte mensen, wat een belediging is voor de slachtoffers van onrecht. Stel je voor dat het onrecht van slachtoffers van de Joodse Holocaust wordt gepresenteerd als een voorrecht van de Nazi’s. De wereld zou te klein zijn voor alle verontwaardiging.
4. De theorie van het alledaags racisme is gebaseerd op het concept van dagelijkse interactie tussen witte en zwarte individuen waarbij gevoelens, ideeën en handelingen van witte superioriteit zichtbaar worden gemaakt.
5. De theorie van intersectionaliteit. Het basisconcept in deze theorie is dat onderdrukking en bevrijding, en dus sociale strijd, niet via sociale groepen loopt, maar via het individu. Het concept van intersectionaliteit is dat een individu op een kruispunt (intersection) kan zijn van verschillende wegen van onderdrukking: racisme, patriarchaat, homofobie.
6. De theorie van Critical Race is gebaseerd op het concept dat de meest brute uitingen van racisme in de Verenigde Staten is vervangen door subtielere vormen die verhuld worden door het idee van kleurenblindheid: iedere individu is in principe gelijk voor de wet, terwijl de realiteit leert dat dat niet zo is.

De vraag “Waar staan we nu en waar gaan we naartoe in de strijd tegen racisme?” kan door liberale theorieën over racisme niet beantwoord worden omdat het geen visie heeft op wereldgeschiedenis. Deze theorieën zijn uitsluitend een kritiek. Ze geven geen routekaart voor een fundamentele verandering van de samenleving. Ze hebben geen economische theorie over welk economisch systeem het beste is voor een samenleving. Ze hebben geen politieke theorie over welk politiek systeem is het beste is voor de samenleving. Ze hebben sociale theorie over hoe een samenleving het beste te organiseren noch hebben ze een culturele theorie over hoe het systeem van kennisproductie het beste te organiseren. Het is primair een kritiek op onrecht.

Het liberalisme als levensfilosofie heeft wel een visie op wereldgeschiedenis. Het is treffende geformuleerd door de Duitse Verlichtingsfilosoof Georg Hegel (1770-1831) die stelt dat de mensheid aan heet einde van haar geschiedenis is gekomen met Europa als haar hoogtepunt. Alle samenlevingen zullen uiteindelijke worden als de Europese waar liberalisme heeft gewonnen. Europese instituties (economische, sociale, politieke en culturele) zullen universele instituties worden en in alle samenlevingen van de wereld worden gekopieerd.

Het dekoloniale antwoord

Dekoloniale theorie, en met name de theorie van Decolonizing The Mind (DTM), is gebaseerd op het concept van beschaving in plaats van klasse of individu. Een beschaving is een geheel van samenlevingen gebaseerd op een specifieke productie van kennis die de opvattingen levert over hoe economische, sociale, politieke en culturele instituties moeten worden ontwikkeld en ingericht. De Europese beschaving is ontstaan tijdens het kolonialisme. Gedurende de eerste 150 jaar was de basis van haar kennisproductie de Christelijke theologie. Vanaf 1650 wordt ze vervangen door de Europese verlichting. De basisprincipes van de kennisproductie van de Europese Verlichting zijn:

De westerse wetenschap is gebaseerd op de volgende aannames:

1. Wetenschap is ontstaan in Europa en gebaseerd op rationalisme. Mensen denken voor het eerst met hun verstand (ratio). Dit is een racistische opvatting dat in niet-Europese beschavingen mensen niet met hun verstand dachten
2. Sociale en natuurwetenschappen zijn gebaseerd op dezelfde methodologie, ethiek is verwijderd uit sociale wetenschappen en concepten van Eurocentrische sociale wetenschappen (economische, sociale, politieke en culturele instellingen en relaties) zijn universele concepten.
3. Racisme werd geïntroduceerd in kennisproductie met het concept dat menselijke relaties georganiseerd zijn langs lijnen van superioriteit en inferioriteit. Drie lijnen van argumenten werden gebruikt in de geschiedenis van het kolonialisme:
   1. Theologisch racisme: het concept van superioriteit/inferioriteit in religie dat wordt beargumenteerd vanuit de theologie en is gekoppeld aan theologen als de autoriteit van kennisproductie. Christelijke religie is superieur aan niet-christelijke religies.
   2. Biologisch racisme: het concept van superioriteit/inferioriteit in de menselijke biologie dat wordt beargumenteerd vanuit de filosofie en de natuurwetenschappen en is gekoppeld aan filosofen en natuurwetenschappers als de autoriteit van kennisproductie. Er zijn verschillende biologische rassen waarbij blanke mensen bovenaan staan ​​als biologisch superieur en zwarte Afrikanen onderaan staan ​​als biologisch inferieur.
   3. Cultureel racisme: het concept van superioriteit/inferioriteit in culturen dat wordt beargumenteerd vanuit de sociale wetenschappen en wordt gekoppeld aan sociale wetenschappers als de autoriteit van kennisproductie. Er zijn cultureel geavanceerde samenlevingen en culturen met superieure sociale en culturele instellingen vergeleken met cultureel achtergebleven samenlevingen en culturen.

De Westerse beschaving heeft de wereld gedomineerd: economisch, politiek, militair en cultureel. De kolonisatie van de geest is een cruciaal instrument geweest om haar overheersing te behouden.

We leven nu in een wereld waarin de Westerse beschaving aan het eind van haar overheersing is. In economisch opzicht heeft China de Verenigde Staten overtroffen en is nu de grootste economie op aarde. De BRICS landen vormen 40% van de wereldbevolking, 35% van het globaal bruto nationaal product en 18% van de wereldhandel. In politiek opzicht is het Westen niet meer alleenbepalend. De wereld transformeert van een unipolaire naar een multipolaire wereld. In militair opzicht is het Westen niet meer in staat op middels militaire middelen haar wil op te leggen aan de rest van de wereld.

Maar de elites van het Westen willen zich niet neerleggen bij de overgang van een universele Westerse beschaving naar een nieuwe pluriversele wereldbeschaving die gebouwd wordt uit beschavingen in de Global South. Daarom verzetten ze met alle middelen hiertegen: economisch, cultureel en militair.

Met een uitgebreid systeem van economische boycot proberen ze de economieën van anti-imperialistische landen te schaden, ook al lijdt tot schade voor hun eigen bevolking. De hoge prijzen in de winkels komen niet door vraag en aanbod, maar door irrationeel economisch beleid waardoor Nederland dure energie moet kopen van Amerika, terwijl goedkope energie voorhanden is van Rusland en Iran.

De NAVO en de oorlogsindustrie worden versterkt zodat ze militair haar concurrenten uit de Global South kan vernietigen, als kan dit tot een kernoorlog leiden.

En deze hele operatie is alleen mogelijk omdat de geest van haar bevolking wordt gemanipuleerd. De kolonisatie van de geest is een essentieel onderdeel van het beleid om de westerse overheersing te kunnen behouden. Het acht uur journaal is de bron van informatie voor grote groepen in de samenleving. Haar echt naam zou moeten zijn de acht uur leugens.

Waar gaan we naartoe?

Met DTM kunnen we nu een helder antwoord formuleren op de vraag: “Waar staan we nu en waar gaan we naartoe?”

We staan aan het einde van de overheersing van de Westerse beschaving en gaan naar een nieuwe wereldbeschaving waarin het Westen slechts één van de spelers is en in de toekomst niet eens meer de belangrijkste. Die overgang gaat gepaard met de grootste dreiging voor de mensheid: een nucleaire oorlog. Dat is de grootst denkbare ecologische crisis, maar in de milieubeweging staat het voorkomen hiervan nog geen hoog op de agenda.

De drijvende kracht achter deze dreiging is niet extreem rechts, maar extreem liberalisme. Extreem liberalisme is de politieke stroming die de overheersing van de Westerse beschaving met economische, politieke en militaire middelen wil continueren. Extreem rechts is de politieke stroming die de overheersing van de Westerse beschaving met economische, politieke en culturele middelen wil continueren. Maar het verschil is gradueel. Als het erop aankomt, zal ook extreem rechts militaire middelen inzetten en extreem liberalisme culturele middelen inzetten.

De economische middelen zijn de economische boycots. De politieke middelen is het misbruiken van de internationale politieke orde voor Westerse belangen. Binnen de westerse landen gaat het om het afbreken van de rechtstaat en de inzet van het repressieapparaat (politie, inlichtingendiensten, de rechtspraak) tegen activisten. De culturele middelen is de mobilisatie van cultuur. Daarvoor grijpt men terug naar een kernconcept van de Westerse beschaving: het concept van westerse superioriteit en niet-westerse superioriteit. Extreem rechts schildert niet-westerse bevolkingsgroepen consistent af als inferieur, misdadig en achterlijk. Extreem liberaal doet dat soms wel en soms niet. Daardoor lijkt het alsof liberalisme tegen extreem rechts is. Maar in werkelijkheid is extreem rechts niet het tegenovergestelde, maar een radikaal onderdeel van de Westerse beschaving en van het liberalisme.

De overgang van een wereld met de dominantie van de Westerse beschaving naar een wereld waarin mensen uit verschillende beschavingen op basis van dialoog, gelijkwaardigheid en respect met elkaar omgaan is een gevaarlijke overgang. We leven nu in dit gevaar.

De drijvende kracht om die overgang vreedzaam te lopen verlopen komt van de Global South, en met name Rusland, China en Iran. Maar in de Global North, inclusief Nederland, zal de vredesbeweging in potentie de belangrijke sociale beweging van de toekomst worden. De anti-racisme beweging, de LGBTQ+ beweging en de milieubeweging zullen belangrijk blijven. Maar vroeg of laat zal er een beweging komen die het gevaar van een nucleaire oorlog zal onderkennen en de noodzaak om daartegen te mobiliseren zal weten te vertalen in massademonstraties.

In de jaren 80 was er een vredesbeweging die protesteerde tegen het besluit van de Nederlandse regering om Amerikaans kruisraketten met kernwapens in Nederland te plaatsen. Het was aan ongelooflijke massabeweging die de meeste mensen op straat heeft weten te brengen: 400.000 in Amsterdam in 1981 en twee jaar later 550.000 in Den Haag. Het Interkerkelijk Vredesberaad (IKV, opgericht in 1966) en Pax Christi (katholieke vredesbeweging) speelden een centrale rol. Het besluit werd uiteindelijk teruggedraaid.

Als de krachten achter de oorlogsindustrie doorgaan met het scheppen van een klimaat voor een nucleaire oorlog, dan zal een vredesbeweging enorm in kracht toenemen. De nieuwe vredesbeweging is al een eerste begin.

Wat te doen?

Hoe gaan we verder met de sociale strijd? Ik zie vijf punten voor de toekomst:

1. De koppeling van de vredesbeweging met de anti-racisme en anti-fascisme beweging. Die koppeling ligt in het dekoloniale concept van oorlog als een instrument om de overgang van een universele Westerse beschaving naar een pluriversele wereldbeschaving te stoppen. Achter dit concept zijn veel discussies over theorievorming, sociale strijd en strategie en tactiek. Die discussies moeten we in de toekomst gaan voeren.
2. De vredesbeweging zal één van de meest radicale bewegingen worden omdat zij met vreedzame middelen acties zal ondernemen die de heersende orde op haar grondvesten zal doen schudden. Dat is wat we moeten stimuleren. Neem het basisconcept “niet vechten, maar praten”. Wat nu als deze beweging Hamas, Hebollah en Iran wil uitnodigen op regelmatige basis om hun versie aan te horen van de strijd in West Azië? Hoe zal de heersende macht hierop reageren? Met repressie, verdachtmakingen van steun aan terrorisme en de manipulatie van de geest. De acht uur leugens van de NOS zal feministen en LGTBQ+ voorlieden uitnodigen om te praten over vrouwen- en homo-onderdrukking in Iran, Libanon en Palestina. Praatprogramma’s zullen zwarte activisten uitnodigen om te praten over Arabische slavernij tijdens het kolonialisme. Probeer daarin stand te houden. En toch zijn dit soort eenvoudige, maar radicale, acties nodig in de toekomst, wil je een effectieve vredesbeweging bouwen.
3. Vaak scanderen we tijdens demonstratie leuzen over eenheid: een verenigd volk zal nooit verslagen worden. Het is niet zomaar een leus. Het is een samenvatting van honderden jaren bittere ervaring met nederlagen die voortgekomen zijn door verdeel en heers en zwak leiderschap waarbij ego’s boven gemeenschapsbelangen staan. De invloed van liberalisme in sociale strijd heeft de sociale beweging verzwakt door het individu centraal te stellen. Concept als safe space (een veilige omgeving) en “what’s in it for me” (hoe word ik er beter van) vervangen concepten als de noodzaak om offers te brengen en je bloot te stellen aan gevaar. De grote vraag voor de toekomst in sociale strijd zal zijn: hoe kunnen we eenheid bouwen met respect voor de diversiteit aan opvattingen die er in sociale bewegingen zijn? Wat heb je nodig? Vredestichters misschien; mensen die getraind worden om dialoog te bevorderen tussen strijders met een diversiteit aan opvattingen?
4. Een kaderschool voor activisten. Er vindt goede en effectieve educatie plaats, vooral via sociale media, voor en door activisten. Soms zijn dat YouTube video’s, of educatieve berichten op sociale media. Soms zijn gebaseerd op levensverhalen van mensen met de doorleving van ervaringen met onrecht. Deze vorm van educatie is een goede vorm zijn en dat zal in de toekomst ook zo blijven. Maar een grote beweging van de toekomst heeft een kaderschool nodig, een opleiding met een curriculum voor activisten die expert kennis tot zich nemen en verwerken en dat vertalen in strategie, tactiek en praktische acties. Dat is geen gemakkelijke klus en kent veel obstakels. Maar dat is wel misschien de belangrijkste uitdaging in de toekomst. Het vereist een samenwerking van verschillende organisaties, een uitgekiend plan voor meerjarige kaderontwikkeling, de afstemming met verschillende experts uit sociale bewegingen en een infrastructuur. Omdat het lastig en complex is, betekent dat niet dat het niet nodig is.
5. Een antwoord op de acht uur leugens van de NOS. “Zij hebben de leugens, wij hebben de waarheid,” riep Saïda Derrazi, voorzitter van het Comité 21 maart, op De Dam. Stel je eens voor dat je dit in de praktijk brengt. Iedere avond, na het NOS “journaal”, kun je op YouTube en sociale media een goed gefundeerde kritiek op de NOS leugens horen in tien minuten. Als dit niet zomaar algemene kritiek is, maar gebaseerd op actuele feiten (zie het voorbeeld van de berichtgeving over de Macabi Hooligans in Amsterdam waarvan de beelden op sociale media al voorhanden waren voor het journaal), dan kan dit uitgroeien tot een vast ritueel voor veel mensen die op zoek zijn naar het andere nieuws en dominante media wantrouwen. Maar het is een enorme klus. Het vereist een netwerk van goed getrainde activisten, een infrastructuur voor redactie en het probleem van offers die gebracht moeten bij gebrek aan financiering.

Sandew Hira

Den Haag

23 maart 2025